An mga Siday han mga Samarnon ug Leytenhon: Identidad, Kasaysayan, Mga Isyu, at Kalagayan Nito sa Kasalukuyan The Poems of Samarnons and Leytenhons: Its Identity, History, Issues, and Situation at Present
Ian Mark P. Nibalvos
Abstrak
Ang artikulong ito ay isang pagdalumat sa identidad at kasaysayan ng mga siday o mga tulang Waray ng mga Samarnon at Leytenhon. Tinatalakay rin dito ang mga isyung may kaugnayan sa siday at ang kalagayan nito at ng panulaang Lineyte-Samarnon sa kasalukuyan. Naging matibay na batayan sa pag-aaral sa kasaysayan ng panitikang Lineyte-Samarnon o Waray ang mga talâ ng Heswitang pari na si Padre Ignacio Francisco Alzina na naidokumento sa kaniyang librong Historia de las Islas Indios de Bisayas…1668. Dito inilarawan ang pamumuhay, kaugalian, katangian, at tradisyon ng mga tao sa magkakambal na isla ng Samar at Leyte. Kabílang sa pinakamahalagang obserbasyon na kaniyang naitalâ sa kaniyang aklat ay ang kanilang panitikan, partikular ang kanilang panulaan o ang kanilang mga tula. Isang mahalagang isyu rin ang tinatalakay sa papel na ito tungkol sa paggamit ng salitang “Waray” bílang katawagan sa mga tao, wika, at panitikan ng mga Samareño at Leyteño. Iginiit ng ilang mga eksperto o kilalang mananaliksik sa panitikan at wika ng Silangang Bisayas na ang tunay at dapat na kilalaning katawagan ay “Lineyte-Samarnon” dahil ang salitang “Waray” ay isang masamang bansag lámang sa kanila. Inisa-isa sa artikulo ang mahahalagang yugto ng pag-usbong o pag-unlad ng panitikang Waray mula sa unang bahagi ng ikalabinsiyam na siglo o sa pagkakatatag ng Sanghiran San Binisaya (Akademya ng Wikang Bisaya) hanggang sa dekada singkuwenta na tinaguriang ginintuang panahon ng panitikang Lineyte-Samarnon, at ang pagbabalik-sigla nito sa pamamagitan ng radyo at mga gawaing may kaugnayan sa pagpapaunlad at pagpapahalaga sa mga siday sa kasalukuyan.
Mga Susing Salita: Siday, Panitikang Lineyte-Samarnon, Waray, Radyo Siday, Puplonganon
This article aims to provide a deeper understanding of the identity and history of siday or Waray poems of Samarnons and Leytenhons. It also deals with issues related to siday and the situation of Waray poetry and siday at present. The documents recorded by the Jesuit priest, Father Ignacio Franciso Alzina, which were written on his book entitled Historia de las Islas Indios de Bisayas…1668, has been a solid foundation for the study of Lineyte-Samarnon or Waray literature. He gave descriptions on the way of living, customs, traits, and traditions of the people of the islands of Samar and Leyte. Among the important observations he documented was their literature, specifically their poetry or poems. An important issue is also discussed in this paper regarding the use of the word “Waray” as a term used to identify the people, language, and literature of Samareños and Leyteños. Some experts or researchers in literature and language of Eastern Visayas claim that the true and accepted term is “Lineyte-Samarnon” because the word “Waray” is a negative connotation given to them. The article summarizes the key stages of the development of Waray literature from the early part of the nineteenth century or from the founding of Sanghiran San Binisaya (Academy of Visayan Language) until the fifties (the golden period of Waray literature), and its revival through the radio and of the activities held related to the development and the importance given to it at present.
Keywords: Siday, Lineyte-Samarnon Literature, Waray, Radio Siday, Puplonganon